زاگرس‌نشین‌ها به روشی باستانی از درخت کوهستان، «سقزگیری» می‌کنند/ اشک‌های سبزآبی بنه‌ها
تاریخ انتشار: ۱۳ مرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۳۸۲۴۹۸
«میرولی نورایی» اهل روستای «رباط نمکی» است؛ روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان خرم‌آباد، در ارتفاعات کوه «چک‌ریز» در مرز شمالی شهرستان خرم‌آباد با شهرستان «سلسله»؛ جایی که درختان «بنه»اش در استان لرستان معروف است. بنه درختی است مقاوم که دیرزیست هم هست و در شرایط مناسب تا ۳۰۰ سال و یا حتی بیشتر عمر می‌کند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
مردم روستاهای اطراف ارتفاعات چک‌ریز چندین و چند هزاره است که از درختان بنه بهره‌برداری می‌کنند؛ آن هم به روشی که به‌نظر می‌رسد از همان هزاره‌های پیشین تا همین حالا دست‌نخورده و سنتی باقی مانده است. سقزگیری البته مخالفان فراوانی هم دارد؛ کسانی که معتقدند استحصال بی‌ضابطه می‌تواند عمر درخت‌ها را کوتاه کند یا به آن‌ها آسیب بزند. با وجود این، هر جا درخت بنه هست سقزگیری هم هست. روستایی‌ها هم تا آنجا که می‌توانند مراقب‌اند تا منابع درآمدشان آسیب نبینند.
مردم روستای رباط سال‌هاست به سقزگیری از درختان بنه کوه چک‌ریز مشغولند؛ به گویش آن‌ها که گویش لکی است، سقز، «جاجِک» گفته می‌شود.
گنجی که در دل درختان زاگرس مخفی است
درختان بنه به دلیل برداشت شیره سقز و اهمیت آن در تأمین معیشت جنگل‌نشینان ناحیه زاگرس از اهمیت اقتصادی و اجتماعی ویژه‌ای برخوردارند.
اهالی رباط نمکی، درختان بنه را بین خودشان تقسیم کرده‌اند تا همگی بتوانند از این درختان درآمد کسب کنند. سال‌هاست به این تقسیم‌بندی‌ها احترام گذاشته می‌شود و اختلافی بین اهالی روستا ایجاد نشده است.
آقای نورایی و دیگر اهالی روستا با پایان بارش‌های بهاره و رسیدن دما به حداکثر میزان خود، روانه ارتفاعات چک‌ریز می‌شوند و کار بهره‌برداری شیره سقز از درختان بنه را آغاز می‌کنند.
زنان روستا با استفاده از خاک رس کاسه‌های گلی کوچکی درست می‌کنند که مردان، آن کاسه‌ها را برای برداشت این محصول با خود می‌برند. خاک رس به علت خاصیت چسبندگی فراوان، مناسب‌ترین خاک برای درست کردن کاسه‌های گلی است. ورز دادن گل برای تهیه کاسه هم بسیار مهم است؛ اگر گل تهیه شده خوب ورز داده نشده باشد، کاسه درست شده پس از خشک شدن در مقابل آفتاب ترک خورده و از درخت جدا می‌شود.
اشک‌های درخت در کاسه‌های گلی
مردها، با تیشه به تن درخت‌ها زخم می‌زنند؛ زخم‌هایی به اندازه 5 سانتیمتر و عمق یک سانتیمتر به حالت ضربدری و با فاصله 20 سانتیمتر از یکدیگر. آقای نورایی در این کار استاد است. زخم‌های ایجاد شده روی یک درخت نباید بیشتر از 25 عدد باشد. سقزگیرها به تجربه دریافته‌اند درخت‌ها تاب تحمل بیشتر از 25 زخم را ندارند. زخم‌ها که بیشتر شود، به مرور زمان به درخت آسیب‌های زیادی را وارد می‌کند و باعسببث خشک شدن تدریجی آن می‌شود. همچنین زخم‌ها باید بر تنه اصلی درخت زده شود و از زخمه زدن بر شاخه‌های فرعی درخت اجتناب کرد. نباید روی زخمی که سال پیش ایجاد شده تا چند سال بعد که زخم کاملاً ترمیم شود، زخم جدیدی ایجاد کرد.
پس از ایجاد زخم بر روی پوست و تنه درختان، مردها، کاسه‌های گلی را در زیر زخم‌های ایجاد شده روی درختان بنه، نصب می‌کنند. این‌طوری، شیره درخت که از جای زخم بیرون می‌زند در کاسه‌های گلی جمع می‌شود.
پس از پر شدن کاسه‌ها از شیره که بسته به شرایط آب و هوایی منطقه ممکن است سه تا پنج هفته طول بکشد، مردها کار جمع‌آوری کاسه‌ها را شروع می‌کنند. جمع‌آوری کاسه‌ها در صبح زود و از موقع طلوع آفتاب آغاز می‌شود و تا هنگامی که هوا هنوز خنک است ادامه می‌یابد. با گرم شدن هوا، شیره سقز رقیق و چسبنده می‌شود و جمع‌آوری آن، ریخت و ریز فراوانی به همراه خواهد داشت.
مرحمی بر زخم درخت
آقای نورایی به همراه پسرش پس از جمع‌آوری سقز، محل زخم درختان خود را با گل می‌پوشانند. این کار کمک می‌کند درختان بنه از ابتلا به آفات در امان بمانند و زخم‌ها با سرعت بیشتری درمان شوند.
آن‌ها در حالی که شیره به علت خنکی هوا سفت شده و حالتی مانند خمیر نان دارد، کاسه‌های گلی را جمع‌آوری می‌کنند و به خانه برمی‌گردند.
آقای نورایی در خانه به کمک همسر و فرزندانش اقدام به جداسازی شیره از کاسه‌های گلی می‌کند. جدا کردن شیره از کاسه هم قلق دارد. قلقی که آقای نورایی آن را خوب بلد است. به این صورت که انگشت اشاره‌اش را با روغن محلی چرب کرده و آن را در شیره فرو برده و با یک حرکت سریع، شیره را از کاسه گلی جدا می‌کند.
از آنجایی که شیره خام بسیار رقیق است و حمل آن مشکلاتی را به همراه دارد، اهالی رباط نمکی پس از جمع‌آوری، شیره‌ها را در ظرف‌های حلبی می‌ریزند و پس از اضافه نمودن مقدار مشخصی آب، آن را می‌جوشانند. با این کار شیره غلیظ شده و ناخالصی‌هایی مانند سنگریزه، گرد و خاک، برگ و... که در هنگام جمع‌آوری شیره به آن چسبیده، از آن جدا می‌شود.
اهالی، پس از جوشاندن، شیره‌ها را در داخل کیسه‌هایی که از پارچه مخصوص درست شده می‌ریزند و در آب سرد می‌گذارند تا کاملاً سفت شود و حمل و نقل آن با راحتی بیشتری صورت پذیرد، به این ترتیب کار بهره‌برداری از درختان پایان یافته و سقز سفید صادراتی بدست می‌آید.
طعم تندی که کام رباط نمکی‌ها را شیرین می‌کند
رباط نمکی‌ها سال‌هاست میهمان درختان بنه‌اند؛ درختانی که سفره‌شان را بی‌دریغ پیشکش اهالی کوهستان می‌کنند.
آقای نورایی به کمک خانواده‌اش سقزهایی را که جمع‌آوری کرده در پلاستیک‌های کوچکی بسته‌بندی می‌کند. پس از پایان بسته‌بندی سقزها، با موتورش روانه خرم‌آباد می‌شود تا حاصل دسترنج و زحمات یک ماه خود و خانواده‌اش را به بازار ببرد و با فروش آن‌ها چرخ زندگی‌اش را بچرخاند.
او مقداری از سقزها را به عطاری‌های شهر که سال‌هاست او را می‌شناسند و خریدار سقزهایش هستند می‌فروشد. اما خرید عطاری‌ها به اندازه همه سقزهای او نیست. او سپس به بازارهای روزانه شهر خرم‌آباد می‌رود و بساط دستفروشی خودش را پهن می‌کند و بقیه سقزها را از این طریق به فروش می‌رساند. بوی سقزها مشام هر رهگذری را می‌نوازد و رهگذری نیست که از جلو بساط او بگذرد و خریدار سقزهایش نشود. سقزها بسته به میزان مرغوبیتشان قیمت‌گذاری می‌شوند و مشتری پیدا می‌کنند.
آقای نورایی چند روزی در خانه یکی از اقوامش در شهر می‌ماند تا سقزها را به فروش برساند و بعد با دستی پر به روستا بازگردد؛ سقزهایی که طعمی تند دارند اما کام اهالی رباط نمکی را شیرین می‌کنند.
منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: بنه کوهی لرستان کردستان کاسه های گلی آقای نورایی درختان بنه سال هاست خرم آباد جمع آوری کاسه ها زخم ها چک ریز
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۳۸۲۴۹۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
باز کردن باب «درخت‌کشی» به چه قیمتی | حرکت تانک‌وار شهرداری زاکانی علیه پارک‌های قدیمی تهران!
استاد گیاهشناسی دانشگاه تهران می‌گوید: «پارک لاله تنها پارک تهران است که کلیه گیاهان آن نقشه برداری شده و در وب سایت سازمان بوستانها تمامی اطلاعات و نقشه پراکنش گیاهان آن قابل دسترسی است.با رفتارهای تهاجمی این‌چنینی به فضای سبز، باب درخت کشی در شهر باز خواهد شد و اگر هزاران پلاکارد هم با عنوان “ زنده باد درخت“ نصب شود، کسی آن را باور نمی‌کند.»
کسی نمی‌داند شهرداری تهران چه در سر دارد که هر روز شکایت و گله شهروندان رو به آسمان است، یک روز می‌خواهد در پارک‌های تهران هتل بسازد، روز دیگر می‌خواهد در پارک قیطریه برای مردمی مسجد بسازد که همان مردم، در همان پارک بخاطر این تصمیم تجمع کرده‌اند، یک روز قراردادی پر ابهام با چینی‌ها می‌بندد که برای تهران اتوبوس بیاورد و همان قرارداد صدای داد و فغان شورای شهری‌ها را بلند می‌کند.
این روزها هم نوبت به پارک لاله رسیده است. مدتی است که در پارک لاله تهران، سمت غربی ایستگاه آتش‌نشانی و روبه‌روی خیابان پورسینا، حصارهایی نصب شده است. در روزهای اخیر هم کانکس‌هایی در محل مستقر شده و گویا همه‌چیز مهیای آغاز عملیات درخت‌کشی و ساخت و ساز در پارک لاله است. این وضعیت باعث شد که هفته گذشته جمعی از شهروندان در این محل جمع شوند و به زاکانی اعتراض کنند.صحبت از ساخت یک فرهنگسرا در پارک لاله است.
در همین خصوص حسین آخانی، استاد گیاهشناسی دانشگاه تهران دیروز، ۱۵ اردیبهشت شخصا به پارک لاله رفته و از نزدیک اوضاع این محوطه حصارکشی شده را بررسی کرده است.
این استاد دانشگاه می‌گوید: «روز شنبه ۱۵ اردیبهشت به پارک رفتم و با صحنه‌های نگران کننده‌ای مواجه شدم. اول آنکه بخشی از جنوب پارک در نزدیکی ایستگاه مترو تغییر کاربری داده شده است. آنچه از لابلای حصار دیده شد، گود برداری و ایجاد سازه‌ای (شبیه دستشویی) به مساحت تقریبی حدود ۲۰۰-۵۰۰ متر مربع است. کمی دورتر در غرب آن، درست مجاور ایستگاه آتش نشانی و محلی که درختان انجیلی قرار دارند در چند هزار متر مربع حصار کشی شده است. علاوه بر انجیلی، درختان قدیمی تنومند و ارزشمند دیگری در این بخش پارک رویش دارد. درختان این بخش پارک به دلیل خاک باز، از شادابی و سلامت بیشتر برخوردار است و طبیعی است کوچکترین دستکاری در آن نباید صورت گیرد.»
آخانی با بیان اینکه در ۱۳ اردیبهشت امسال با آقای مهندس مختاری رئیس سازمان بوستانها و فضای سبز تهران در خصوص دلیل این حصار کشی پرسیدم. ایشان به من قول دادند که آنجا هیچ درختی قطع نمی‌شود. ادامه می‌دهد: «در گفت‌وگوی دوباره خود با آقای مهندس مختاری متوجه شدم که ماجرا جدی است و برنامه تغییر آن محل برای اهداف فرهنگی وجود دارد. اگر چه ایشان مدعی عدم قطع درخت بود ولی تغییراتی که بناست انجام شود و روزنامه همشهری نیز به آن اشاره کرده است باعث تهدید این زیست بوم شهری و به مرور باعث خشک شده درختان خواهد شد.»
به گفته استاد گیاهشناسی دانشگاه تهران، جنوب پارک لاله از نظر گونه‌های درختی متنوع‌ترین و اتفاقا دارای گونه‌های بومی است و با توجه به انبوه درختان، سیمای جنگلی شمال کشور را در ذهن تداعی می‌کند. او معتقد است: «هر گونه تخریب، تغییر کاربری و حتی ایجاد آب‌نما و راه عبور و مرور به این زیست بوم شهری اشتباه و خطای نابخشودنی است.»
چرا پارک لاله مهم است؟
دکتر آخانی در برابر این پرسش که چرا پارک لاله اهمیت دارد و چرا باید نگران این بوستان باشیم، می‌گوید: «اول اینکه این پارک تنها فضای سبز مجاور بزرگترین و قدیمی‌ترین دانشگاه کشور است. دانشگاهی که در قلب شهر تهران از داشتن یک کمپوس (فضای بیرونی) مناسب محروم است. این پارک تنها جایی است که دانشجویان می‌توانند با دوستان خود در آنجا قدم بزنند و زیباترین خاطرات دوران تحصیل خود را بگذرانند. شک ندارم که هزاران دانشجو در همین پارک بزرگترین تصمیم خود را در فضای زیبای پارک برای تشکیل زندگی مشترک را گرفته‌اند.»
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «آرزو داشتم که روزی پارک لاله را به باغ گیاهشناسی تبدیل کنم تا دانشگاهی باز باشد برای شهر تا کودکان، دانش آموزان و دانشجویان و مردم با دنیای گیاهان آشنا شوند. بعد از چندین سال مذاکره مفصل و جلسات متعدد، هیئت مدیره سازمان بوستانها و فضای سبز شهر تهران - علیرغم موافقت‌های اولیه - با آن مخالفت کرد. دلیل مخالفت این بود که این پارک قدیمی است و به هیچ عنوان نباید به آن دست زد! بعد توافق شد که باغ گیاهشناسی در دو سوی اتوبان چمران در مجاور برج میلاد و دانشگاه تهران ساخته شود. توافق انجام شد، تفاهم نامه امضا شد، شورا آن را مصوب کرد ولی به دلایل نامعلوم به مرحله اجرا نرسید.»
او ادامه می‌دهد: «پارک لاله تنها پارک تهران است که کلیه گیاهان آن نقشه برداری شده و در وب سایت سازمان بوستانها تمامی اطلاعات و نقشه پراکنش گیاهان آن قابل دسترسی است. در این پروژه که توسط اینجانب در دانشگاه تهران انجام شده است، بایستی بزودی با نصب پلاک، شامل نام‌های علمی و فارسی و پراکنش در داخل پارک و با استفاده از کد QR ، علاقه مندان بتوانند اطلاعات دقیق‌تر شامل عکس‌های دقیق و پراکنش آن را بدست آورند.»
آخانی اظهار می‌کند: «پارک لاله تنها پارکی است که در آن درخت انجیلی (Parrotia persica) بیش از نیم قرن پیش کاشته شده است و به همین دلیل ارزش و اعتبار حفاظتی بسیار بالایی دارد.»
استاد گیاهشناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه به یاد می‌آورم در فروردین ۱۴۰۱، وقتی برای ایجاد موزه علم در زمین‌های در اختیار دانشگاه تهران واقع در ملا صدرا چندین درخت سرو نقره‌ای آمریکایی - که ارزش‌های اکولوژیک چندانی برای شهر ندارند - قطع شدند، آقای مختاری و ماموران شهرداری محکم جلوی آن ایستاد، می‌گوید: « آقای مختاری، به عنوان کسی که خود را حافظ درختان تهران می‌داند، و شورای شهر تهران وظیفه دارند جلوی این تغییر کاربری تحت هر عنوان و با هر هدفی بیایستد. با رفتارهای تهاجمی این‌چنینی به فضای سبز، باب درخت کشی در شهر باز خواهد شد و اگر هزاران پلاکارد هم با عنوان “ زنده باد درخت“ نصب شود، کسی آن را باور نمی‌کند.»
با این گلایه‌ها و با توجه به اینکه هر دو اقدام ساخت مسجد و فرهنگسرا در بوستان‌های قیطریه و لاله با اعتراض و تجمع شهروندان روبه‌رو شده،سوال اینجاست که شهرداری تهران برای کدام مردم و چه کسانی این بنا را می‌سازد؟ چرا شهرداری می‌خواهد با تانک از روی پارک‌های تهران بگذرد؟ این همه لجبازی با مردم شهر چه هدفی را دنبال می‌کند؟ شهرداری که مردم با اقداماتش همراه نیستند، برخی از اعضای شورای شهرش جلسه سخنرانی‌اش را ترک می‌کنند و با اون همسو نیستند، چه هدفی دارد؟
جزئیات جدید از دزدیده شدن دختر ۴ ساله کلالهای؛ کارگر ۳۵ ساله قصد فروش یسنا را داشت